Հայերէն ՇԱԲԱԹ բառը

1.      ՇԱԲԱԹ

Շաբաթուայ եօթերորդ օրն է՝ շաբաթ օրը; ինչպէս նաեւ բոլոր եօթը օրերի հաւաքական անուանումը՝ մէկ շաբաթ:

Շաբաթուայ որոշ օրեր եւս հայերէնում կազմւում են այս բառով աւելացրած համապատասխան թուականը՝ միաշաբաթ (որ կիրակի օրն է եւ շաբաթուայ առաջին օրը), երկուշաբթի (երկրորդ օրը), երեքշաբթի (երրորդ օրը) եւ այլն:

Այս առումով օրերի անուանումները համեմատելի են յունարէն, պարսկերէն, ռուսերէն տարբերակների հետ, որտեղ եւս ասում ենք համապատասխան թուական + շաբաթ բառը (երբեմն)՝

Յունարէն

Երկուշաբթի - Δευτέρα (դէֆտէ՛րա), իր մէջ ունի յունարէն ԵՐԿՈՒ բառը

Երեքշաբթի - Τρίτη (տրի՛տի), իր մէջ ունի յունարէն ԵՐԵՔ բառը

Չորեքշաբթի - Τετάρτη (տէտա՛րտի), իր մէջ ունի յունարէն ՉՈՐՍ բառը

Հինգշաբթի - Πέμπτη (պէ՛մտի), իր մէջ ունի յունարէն ՀԻՆԳ բառը

Ռուսերէն*

Երեքշաբթի - Вторник (վտօ՛րնիկ), իր մէջ ուն ռուս. ԵՐԿՈՒ բառը

Հինգշաբթի - Четверг (չէտվէ՛րգ), իր մէջ ունի ռուս. ՉՈՐՍ բառը

Ուրբաթ – Пятница (պյա՛տնիցա), իր մէջ ունի ռուս. ՀԻՆԳ բառը

*թուական այս շեղումը պայմանաւորուած է այն հանգամանքով, որ շաբաթուայ սկիզբ են համարում Երկուշաբթին:

Պարսկերէն

Կիրակի - یکشنبه (յէկ-շանբէ՛), իր մէջ ունի պրս. ՄԷԿ բառը

Երկուշաբթի - دوشنبه **(դո-շանբէ՛), իր մէջ ունի պրս. ԵՐԿՈՒ բառը

**ի դէպ, Տաջիկստանի մայրաքաղաքի (ԴՈՒՇԱՄԲԷ) անունը եւս այստեղից է առաջացել:

Երեքշաբթի - سه‌ شنبه (սէ-շանբէ՛), իր մէջ ունի պրս. ԵՐԵՔ բառը

Չորեքշաբթի - چهار شنبه (չահաար-շանբէ՛), իր մէջ ունի պրս. ՉՈՐՍ բառը

Հինգշաբթի - پنج شنبه (փանջ-շանբէ՛), իր մէջ ունի պրս. ՀԻՆԳ բառը

(պարսկերէնի այս թուերը ձեզ ծանօթ է նարդի խաղից)

Վրացերէն

Երկուշաբթի - ორშაბათი (օ՛րշաբաթի), իր մէջ ունի վրաց. ԵՐԿՈՒ բառը

Երեքշաբթի - სამშაბათი (սա՛մշաբաթի), իր մէջ ունի վրաց. ԵՐԵՔ բառը

Չորեքշաբթի - ოთხშაბათი (օ՛թխշաբաթի), իր մէջ ունի վրաց. ՉՈՐՍ բառը

Հինգշաբթի- ხუთშაბათი (խո՛ւթշաբաթի), իր մէջ ունի վրաց. ՀԻՆԳ բառը

Արաբերէնը եւ եբրայերէնը եւս ունեն նմանօրինակ անուանակարգում (օր առաջին, օր երկրորդ, օր երրորդ եւ այլն):

Ուրբաթ, շաբաթ եւ կիրակի օրերի անունները վերոյիշեալ լեզուներում կարող են նկարագրուած օրինաչափութիւնից դուրս լինել՝ կրօնական նկատառումներից ելնելով (այս օրերի անուանումներին նախկինում անդրադարձել ենք):

Լեզուների մի այլ խմբում շաբաթուայ օրերն անուանակոչուել են հեթանոսական աստուածների կամ մոլորակների անուններով: Ահաւասիկ,

Անգլ. Sunday, գերմ. Sonntag (արեւի պատուին) «կիրակի»

Անգլ. Monday, գերմ. Montag, ֆր. lundi (լուսնի պատուին) «երկուշաբթի» եւ այլն:

Ինչեւէ, հեշտ է նկատել, որ պարսկերէն եւ վրացերէն տարբերակներում առկայ է նաեւ բուն ՇԱԲԱԹ արմատը՝ այդ լեզուներին բնորոշ տարբերակով:

=Մեր, ինչպէս նաեւ վերոնշեալ լեզուներում, բառը փոխառեալ է սեմական լեզուներից, որոնք բոլորն ի վերջոյ վերցուած են եբրայերէնից:

Եբր. שבת (շաբա՛թ) բառն է, որ սերում է սեմական ת ב ש (շին-բէթ-տավ) եռատառ արմատից, որի իմաստն է «հանգստանալ, չաշխատել, դադարեցնել»: Եբրայերէն բառը հնարաւոր է՝ ծագում է աքքադերէն šapattu ձեւից, որ հաւանաբար նշանակում է «վերջացնել, դադարեցնել», ինչպէս նաեւ ամէն ամսուայ 15-րդ օրը (ամսուայ կէսը):

Արդի եբրայերէնում այս արմատից ունենք նաեւ שביתה (շվիտա՛) «գործադուլ» բառը (ասել է, թէ ՉԱՇԽԱՏԵԼ, ՀԱՆԳՍՏԱՆԱԼ), որից ածանցւում են שביתת-נשק (շվիտա՛տ-նէ՛շէկ, բառացի թարգմանութեամբ՝ զէնքի գործադուլ) «զինադադար» եւ שביתת-רעב (շվիտա՛տ-ռաա՛վ, բառացի թարգմանութեամբ՝ քաղցի գործադուլ) «հացադուլ» բառերը:

Համեմատութեամբ միւս լեզուների՝

Յուն. Σάββατο (սա՛վատօ), ռուս. суббота (սուբօ՛տա), արաբ. السبت (աս-սա՛բթ), պարս. شنبه (շանբէ՛), ֆր. samedi, գերմ. Samstag, վրաց. შაბათი (շա՛բաթի***), հունգ. szombat (սոմբա՛թ), իտալ. sabato, իսպ. sábado բոլորն էլ ՇԱԲԱԹ իմաստով եւ բոլորն էլ փոխառեալ եբրայերէնից:

***Աճառեանը վրացերէն բառը համարում է հայերէնից փոխառեալ:

Հրէական շաբաթի գաղափարը մեզ է աւանդուել Աստուածաշնչից, երբ Աստուած Մովսէսի միջոցով (Պատուիրան համար 4) ժողովրդին պատուիրեց չաշխատել շաբաթ օրը եւ հանգստանալ բոլոր գործերից, որովհետեւ Աստուած արարեց աշխարհը վեց օրում եւ եօթերորդ օրը (որ է Շաբաթ օրը) հանգստացաւ: Այդ է պատճառը, որ շաբաթ օրը աւանդաբար համարւում է շաբաթավերջ, իսկ կիրակին՝ շաբաթուայ առաջին օր: Քրիստոսից յետոյ պատկերը փոխուեց քրիստոնէական աշխարհում եւ կիրակին եւս դարձաւ շաբաթավերջ կամ հանգստեան օր, քանզի Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց կիրակի օրը: Այս իրադարձութիւնն է պատճառը, որ կիրակին կոչում ենք նաեւ ՏԷՐՈՒՆԱԿԱՆ՝ հայ. ԿԻՐԱԿԻ,  յուն. Κυριακή  (կիրիակի՛), ֆր. dimanche, իտալ. domenica, իսպ. domingo եւ այլն:

Հրէական շաբաթն այսօր էլ հրէից կենցաղավարութեան եւ աւանդութեան անքակտելի մասն է կազմում: Այն սկսւում է ուրբաթ մայրամուտին եւ աւարտւում է յաջորդ օրը իրիկնամուտին (աւանդաբար, երբ երկնքում երեք աստղ է նշմարւում):

Եբրայական այս արմատից ունենք sabbatical բառը, երբ համալսարանի կամ դպրոցի ուսուցիչը մեկնում է արտերկիր գիտելիքները կատարելագործելու:

Եբր. שבתאי (շաբթա՛յ) բառը եւս այս արմատից է եւ Սատուրն (Երեւակ) մոլորակի անունն է: Այս առումով հմմտ. Շաբաթ օրուայ անգլերէն  (Saturday) կամ լատիներէն (dies Saturni) անունները: Այսպէս են կոչուել ի պատիւ Սատուրն մոլորակի:

Շաբթայը նաեւ հրէական անուն է: Երեւելիներից յիշենք, թերեւս, Շաբթայ Ցվի, որ պատմութեան մէջ մնաց իբրեւ կեղծ մեսիա: